 |
|
|
 |
 |
 |
 |
|
Ziman: DEWLEMENDKIRINA ZIMANÊ KURDÎ |
 Xalid Cemîl Mihemed1. Rewþa Zimanê KurdîGelê Kurd, bi dirêjiya dîroka xwe, ji bo jiyan, serxwebûn, nasname û hebûna xwe liber xwe daye û hêj di wê kêferatê de berdewam e û ketiye warekî, ku bi hemû erk û belgeyan mafên xwe yên yasayî, mirovî û neteweyî bisepîne, di nav de jî xebata di ber ziman de, ku ew yek ji bereyên wê berxwedanê ye û ne tenê ji aliyê dijminên gelê Kurd ve, ew ziman hatiye binpêkirin, lê belê bi awayekî berfireh û berbiçav, ji aliyê xwediyê xwe ve jî, hatiye perawîzkirin û piþtguhxistin. Êdî rewþa vê berxwadanê çawa ye, ku Zimanê Kurdî tê de ye û çawa dikare serkeftinê di vî warî de bidest bixe? |
|
Bixwîne... |
|
 |
 |
 |
 |
|
|
|
|
|
|
Ziman: Ji Kêþeyên (pirsgirêkên) Zimanê Kurdî .. Kêþeya Navlêkirina (Elfabê, Alfabe) û Bilêvkirina Tîpên Kurdî. (Xeleka yekem) |
|
 Merwan Berekat
Ziman giyanewerekî zindî ye,
ew jî mîna mirov tûþî nexweþiyan dibe, lawaz dibe û carina jî dimre. Belê ev
rastiyeke dîrokî ye, ji ber wê jî zor pêwîst û girîng e, ku bendewarî bi hemû
warên jiyana zimên bibe, taku ew ji nexweþiyan were parastin, û li gor demê
rola wî hebe. Dema ku ziman bi pirkêþe be û ew kêþeyan netên çareserkirin,
wateya wê ew e miletê ku wî zimanî bi kar tîne miletekî paþdemayî ye.
|
|
Bixwîne... |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Merwan Berekat
Ji aliyê zimanzanan ve
gelek lêkolîn û bîrdoz ji bo rêxstkirina watezanînê - watesaziyê - (sîmintîk )
hatine kirin, û hin ji wan ev in:
1 - Lêkolîn ji bo jêder û guhartina wateyên bêjeyan: Di hemû
zimanan de û li gor serdemên dîrokî wateya gelek bêjeyan hatine
guhartin. Eger mirov li jiyana zimanê mirovahiyê vegere û wê lêkolîn bike, dê
baþ bibîne ku rûdawa guhartina wateya bêjeyan rûdaweke normal e, ji ber ku her
tim ziman xwe li gor demê nûjen dike û di wê nûjeniyê de wateya hin bêjeyan tê
guhartin.
|
|
Bixwîne... |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ziman: Zanyar Mîr Celadet Alî Bedir Xan, Danerê Elifbêya Kurdî-Latînî |
|
 Senar (Mûsa Qulîkî Mîlan)
Birastî hinek kes di vê cîhanê de henin
ku, serkaniya bereket û þanaziyê ne. Ev bereket û þanazî
ne tenê ya neteweyekî û welatekî ye; belkî ya timê cîhanê û
mirovatiyê ye. Herusa mirina wan kesan jî ziyaneka mezin e, ne tenê bona
neteweyekî û welatekî; belkî timê cîhanê ziyanê jê dibînin.
Malbata hêja û birûmet a Bedirxaniyan weke çavkaniyeka
welatparêz, rewþenbîr û siyasetmedar, yek ji wan malbatên serfiraz û
xwedanbandor li Kurdistan û cîhanê ye. Bandor û hîkariya vê
malbata qedirbilind di warê dîrok, çand, ziman, wêje,
rewþenbîrî, welatperwerî û doza gelê kurd de, pir
zêde û gelekî girîng e. Camêrên vê malbata birûmet gelek berhem û
çelengiyên kurdan nîþanî cîhanê dane.
|
|
Bixwîne... |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ziman: Taybetmendiyên Erênî yên Elifbêya Kurdî-Latînî û Hin Pirsgirêkên Elifbêya Kurdî-Erebî |
|
Senar (Mûsa Qulîkî Mîlan)
Hinek taybetmendiyên
erênî ya rênivîsa kurdî-latînî henin ku, dibin sedemê bedewbûn, tekûzbûn, pêþketîbûn û serxwebûna wê
rênivîsê. Herwekî nivîskarê hêja Bavê Nazê [1]
jî amaje kiriye; hinek ji wan
taybetmendiyan û pirsgirêkên elifbêya kurdî-erebî
wiha ne:
1- Elifbêya kurdî elifbêyeka
fonêtîkî ye, ango her tîpek ji bilî pevdenga (xw)’yê, nîþana dengekî ye. Ji ber
vê yekê elifbêya kurdî-latînî baþtir ji elifbêya kurdî-erebî li sewt û dengên
zimanê kurdî tê.
|
|
Bixwîne... |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ziman: Hin Têbînî û Þirove Derbarê Elifbêya Kurdî De |
|
Senar (Mûsa
Qulîkî Mîlan)
1- Herwekî zanyar Mîr Celadet Alî Bedir Xan destnîþan
kiriye, di zimanê kurdî de teþdîd, yan þide ( ّ ) tine. Bi
gotinaka din tîpek du caran pey hev nayê bilêv kirin. Gorî baweriya me, divê
peyvên erebî yên þidedar jî di zimanê kurdî de bêyî þideyê bên nivîsîn.
Weke: Milet, Mihemed, Êzedîn, Cinet.
2- Herusa nîþandeka tenvînê ( ً ) jî di zimanê kurdî de bi kar nayê.
Wekî peyveka erebî yan farsî ya tenvîndar were bikaranîn; dewsa tenvînê de,
tîpa (N ن) dixebitînin. Mînak:
حتمآ = Hetmen حهتمهن
تقریبآ = Teqrîben تهقریبهن
|
|
Bixwîne... |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ziman: Pirtûka ”Dersên Kurdî” ya mamoste Heqî Balte |
|
 Samî
Mela Ehmedê Namî
Pirtûka DERSÊN KURDÎ,
pirtûkeke xwendinê ye, bi pênûsa mamoste Heqî Balte hatiye nivîsandin.
Mamoste Heqî di bin navê ”çend
gotin” de van mamostên birêz bi nav dike û dibêje:
”Mamosteyên hêja Ahmed
Tîgrîs, Nîzametîn Akkurt, Dersîm Tekeþ, Gabar Çiyan û Yusef Erden bi pêþniyaz û
alîkariya bêhempa ev pirtûk têkûz kirine. Ez ji bo alîkariya wan spasdar im.
|
|
Bixwîne... |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ziman: Hin ji çewtîyên herî bela ve di zimanê kurdî de |
|
 Hoþeng Nîzar Nûh
“Ez
ê yan Ezê herim”; “Min ê yan Minê”; “Ehmed
ê were” yan “Ehmedê were” û hwd…?
Heke em amraza dema bê ‘ê/dê/yê’ bi cînavk an navdêr ve
binivîsin, çi dibe?
Gelo hevokên
A. yan ên B. rast in, çima?
A. Ew
ê pirtûkê bixwîne.
B. Ewê pirtûkê
bixwîne.
A. Wî/Wê
yê bigota…
B. Wîyê/Wêyê bigota…
|
|
Bixwîne... |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ziman: Kurte Dîroka Elifbêyên Kurdî |
|
Senar (Mûsa Qulîkî Mîlan)
Herwekî tê zanîn, çêkirina rêzê (xet) destkefteka mezin a mirovan e. Gelê kurd jî di vê destkefta girîng de xwedan piþk û par e. Ji mêj ve rûniþtvanên rêzeçiyayên Zagros û Toros nivîsîne û xwandine. Gorî belgeyên dîrokî û baweriya ziman-nasan , kurdan di dirêjaya dîrokê de ji bilî bikaranîna elifbê û xetên aramî, suryanî û yûnanî - ku gelek berhem û belgeyên kevnare yên kurdan bi wan xetan hatine nivîsîn - ev deh heb elifbayên jêrîn jî vejandine, çêkirine û bi kar anîne: |
|
Bixwîne... |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Merwan Berekat
Zimanê her miletekî, ji bo wî mayîn, parastin û
taybetiyeke netewî ye. Dema miletek zimanê xwe yê netewî ji bîr bike, û zimanekî
din bi kar wîne, nasnama wî ya netewî namîne, ew milet dihele û nema wek
neteweke serbixwe dimîne, ango em kanin bêjin: Ji berî xaknîgariyê; ziman
welatê netewî ye.
Dijmin û xêrnexwazên gelê Kurd her tim hewil
kirine, ku nasnama me ya netewî winda bikin, loma jî wan her tim þerê zimanê me
kirine û hîn jî dikin, lê zimanê Kurdî her tim li ber xwe daye, pêdar maye û ew
pilan beravêtî kirine.
|
|
Bixwîne... |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ziman: «ZIMANÊ KURDÎ DI NAVBERA HÊVÎ Û ARÎEYAN» DE ... xelek (13) |
|
 Deham Ebdulfettah
Watedariya Hin Hevalkarên Cihî Li Gora Paþgirên Pêvebestî Hevalkarê cihî ew nav e , [1] yê ku hêlekê yan cihekî ji cîhan destnîþan dike , wek "ser , bin , nav , pêþ , paþ , jor , jêr , dûr , nêz , nêzîk , hêl , alî , lay , rex , rast , çep , bakur , baþûr , rojava , rojhilat . . . . .". Ev hevalkar cihê bûyîna karan didin nasîn . Wek : - Zînê pirtûk danî ser maseyê - Pirtûk ket bin maseyê - Çivîk çûn nav daran |
|
Bixwîne... |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ziman: «ZIMANÊ KURDÎ DI NAVBERA HÊVÎ Û ARÎEYAN» DE ... xelek (12) |
|
Deham Ebdulfettah
c-Paþkok (paþpirtik): Gotina "paþkok"navlêkirina Prof . Qenatê Kurdo ye . Lê Qenat ronî nekiriye , ka çima ev kurtebêje (im ,î ,e ,in) paþkok in (eger gotibe jî min bixwe nedîtiye) .Bi dîtina min jî , ev (im ,î ,e ,in) paþkokên nav û cînavan in . Ev paþkokdi raweya rast û resen (bê verês/ tewang) de , li pey nav û cînavan bikar tên û weku alavên girêdanê , ser û pêgirên hevokan bi hev girêdidin , wateyên wan sergihayî (temam) dikin . |
|
Bixwîne... |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ziman: «ZIMANÊ KURDÎ DI NAVBERA HÊVÎ Û ARÎEYAN» DE ... xelek (11) |
Deham Ebdulfettah Bo Çi Nîandeka Verêsê "î"Li Herêminan Bikar Nayê !? Yek ji taybetmendiyên zimanê Kurdî (Kurmancî) yên herî sereke verês (tewang)e . Bo vê taybetmendiyê jî hin rojhilatnas û zanyarên zimanê Kurdî dibêjin : Zimanê Kurdî (Kurmancî) zimanê veguhztin û verêsê ye . Di raweya verêsê de ev nîandek "î ,ê ,an"digihêjin nav û cînavên berverês . "Î": Digihêje nav û cînavên yekjimar ên nêrza : - Ez vî miro vî dinasim . - Wî agir tî ev pirtûk xwend . - … . . |
|
Bixwîne... |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ziman: Zimanê Dayikê, yan zimanê Dayik |
|
 Xalis Misewer
Di her peyv û helkeftinên xwe yên ku di mijarên zimên de tênin bi lêvkirin, yan nivîsandin, em kurd dibêjin: Divabe em bi zimanê Dayikê biaxivin yan binivîsin, yan dibên divabe em zimanê Dayikê biparêzin. Gelo ta kîjan radeyê ev peyv yan firêza (zimanê dayikê) ji hêla wateya ibistmolocîk û wêjeyî ve, rast tê wezîfedarkirin û bikaranîn? Ango weke em dibînin, ku kurd di helkeftinên zimên de, resenya ziman mina zimanê dayika biyolocîk didin nasîn, û jê re
zimanê dayikê dibêjin. Lê bêgûman emê di þîrovekirina xwe ya di vê mijarê de bidin xuyakirin ku, ev peyv bi wateya xwey ibistmolocîk û wêjeyî ve, gereke zimanê dayik yan mak bê bikaranîn?. Ango em dibînin ya rast ewe ku, ev herdûk peyvên dawî, ji dêvla peyva zimanê dayikêdi axavtin û nivîsandinên me de bêne danasîn.
|
|
Bixwîne... |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ziman: «ZIMANÊ KURDÎ DI NAVBERA HÊVÎ Û ARÎÞEYAN» DE ... xelek (1) |
Deham Ebdulfettah
NAVEROK -Gotinek kurt -Zimanê Kurdî di Navbera Hêvî û Arîþeyan de ! -Kî ne Kurd ?! -Evistayî -Þêwezarê Kurmanciya Bakûr (Bakurr) -Þêwezarê Kurmanciya Navîn -Þêwezarê Kurmanciya Baþûr -Þêwezarê Goranî |
|
Bixwîne... |
|
|
|
|
|
|
|
|
Nivîskar : Hozan Deham Ibrahîm
Deham Ebdulfettah
Pirtûka
waneyên rêzimanê Kurmancî ya mamoste û lêkolînerê zimanê kurdî Nezîr Ocek ji
aliyê Weþanxaneya Sîtavê ve hat çapkirin. Pirtûk ji 320 rûpelan pêk tê.
