Welatê me - Çarîne

Senar (Mûsa Qulîkî Mîlan)

1395

Çarîn yan çarîne, ew curek helbest e ku ji çar risteyan (misrai) pêk tê. Ev çar riste bi alîkariya hevdu wate ango mebest û raman, hest û sozana helbestvên radigehînin. Di risteyên yek, du û çar de anîna peyva beşavendê (qafiye) ferz e; lê di risteya sisêyan de anîna wê ferz nîne. Bi gotineka din anîna peyva beşavendê di risteya sisêyan de çewt nîne; lê neanîna wê baştir e.

Mijara helbestên çarîne bi gelemperî evîndarî û civakî ne, lê mijarên abûrî, felsefeyî, ramyarî û hwd. jî di wan de tên bikaranîn.

Kêşa (vezn) çarîneyan bi giştî movikî (hêcayî) ne. Xasme heyşt movikî. Di kêşa heyşt movikî de, her risteyek ji du gavên (4+4 movik) pêk tên. Eger helbestek heft movikî be, ew li ser du gavên (4+3 movik) tên dabeşkirin.

Kêşa movikî, kêşa netewî û xwemaliya zimanê kurdî ye.

Mînak:

Navê te dibêjin Xanî,

Tu wek zanyar pir dizanî;

Bi behaneya Mem û Zîn,

Te evîneka nû anî.

Şahê dengbêjan Evdal e,

Wêjeyê jê girt pergal e;

Dû wî ra Mîrê Dengbêjan,

Bûye Resoyê Gopal e.

Sê pirs henin bi tevayî,

Mirin, evîn bi xelayî;

Ji duda ra heye çare,

Evîn serê her belayî.

Bo periya Birca Belek,

Mem hebûna xwe kire terk;

Ewan Beko fesadî kir,

Nehîşt ew her du bibin yek.

Cejna netewî Newroz e,

Demsala war û warkoz e;

Bîst û yekê meha Adar,

Cem kurdan gelek pîroz e.

Hesen Evdal guregur e,

Geliyê Zîlan dizvire;

Ew xatirxwastina Nazê,

Kezeba Heso dibire.

Zagros bi mij û dûman e,

Gelek bi mêrg û çîman e;

Ew angorî temenê xwe,

Me ra bûye mazûvan e.

Serê Sîpan wê bi mij e,

Di binî da av dirije;

Kê dîtiye, kê bînaye,

Nêçîr, nêçîrvan bikuje!

Vê Înê heta wê Înê,

Lawik nexwaşê nivînê;

Sîng û berê xwe rebenê,

Dikim melhema birînê.

Navê dotmamê Evîn e,

Lêvtenik û xûyşirîn e;

Dilnexwazê evîna me,

Xêrê nefsa xwe nebîne.

Kela rengîn a Dimdim e,

Kaniya wê wek Zimzim e;

Mîrê wê tacê mîran bû,

Ez goriyê mîrê xwe me.

Li me derket hîva sava,

Ew ingirye, naçe ava;

Çavnebarê min rebenê,

Nehîşt delal bibe zava.

Ne hatinê, ne çûyînê,

Ware kêleka min rûnê;

Roja îro te dil kirye,

Gola Wanê, tijî xwînê.

Colemêrg warekî xweş e,

Zê li ber da guşeguş e;

Binefş tu ber xwe nekeve,

Cembelî istêrka geş e.

Hêştir hatin li nav kaşa,

Dane rêzê ber bi aşa;

Keziyên yarê şirîtên,

Li ser konê Temir Paşa.

Çemê Şêxanî bi dar e,

Xûy da Gênc Xelîl a sar e;

Bû nexwaşê nav nivînê,

Edûl ser da ustîxar e.

Êvar me hat, roj qet nema,

Siyê da ser lêva çema;

Ji ber agirê evînê,

Ketim nav qetrana xema.

Ameda me bi mişmiş e,

Dicle nav da xweşexweş e;

Dewsa te, li ser sîngê min,

Kundê mêran fişefiş e.

Navê bajêr xweş Cizîr e,

Hoza Botî tîne bîr e;

Ez heyrana mîrên wê me,

Xasme Celadetê jîr e.

Te çav reşê, bejn ziravê,

Dadigrî ava çiravê;

Heta bavê te got erê,

Ji derdê te, min da navê.

Çemê Mûrad lemelem e,

Dilê rezîl tijî xem e;

Seidûn divê min dûr herî,

Ez ne sêva devê te me.

Dilêm îro kalekal e,

Cab hat ku lawik bedhal e;

Ez ê herim, jê ra bikim,

Sîngê xwe balgî, berpal e.

Tu bêj lawik, bêjim hayê,

Berî bihokên Urfayê;

Min dikujin awirên te,

Bes e, min ra ware rayê.

Ez Wardeka çargurçik im,

Dayîka Ker û Kulik im;

Kesî pehlewan nabînim,

Tenê ji Silêman şik im.

Riya gunde me asê ye,

Heyam, heyamê dasê ye;

Lawik ceh, genim top dik,

Bona qelenê Asê ye.

Ferxî bi rûdena sipî,

Gihîşte ser tirba Sitî;

Tirb vebû, hev hemêz kirin,

Dîsa her du bûne mirî.

Bejna te wek şengebiyê,

Min çandiye dor kaniyê;

Xelk dildarê cîhana pîr,

Ez bengiyê te zeriyê.

Dilê min bostanê bejî,

Kundir bi zebeş ra dijî;

Kul têkeve mala qomsî,

Av berda nav dilê me jî.

Ez ne kin im, ne dirêj im,

Wek rihanê şax davêjim;

Dîwana ku Evdal lê be,

Silê nabêje dengbêj im.

Navê dotmamê Mizgîn e,

Dilovan û xemrevîn e;

Diçilvile, dibêjî qey,

Istêrka rinda Pervîn e.