Û zanîn yê em wê binav dikin ewa tekûzkirina têgehî ye a ku bîrnasê
xuristî pê mijol dibe, di pêraxistinê de , ji bo pêkanîna xwestekên xwe
yên berketî, yên meyldariyek e dijwar ji guhertinê re aşkere dikin, û
dûrketin ji çi tiştê ku mêjî tevlîhev dike ,û dihêle ku bi şerûdiyên
sertiyê bê kelepçekirin, û bandorkirina ne berketî bi kesên din, yên
mijol dibin bi belavkirina nirxên neyînî yên ziyander û rewayî dan e
bihaneyên bêkêran beranberî dûrketinê ji giyanê tevgerê , berhinde alava
mediykar dixebite, ji bo belavkirina raman û ecnîdeyên xwe yên taybet
,bi kontirolkirina mêjî û kedîkirina wî, bi encamê wêna mêjiyek stûxwar
dikeve dewsa mêjiya şîrovekar, yê guman dibe û dikare tiştan ji hevdû
veke, mêjiya stûxwar yê tiştê ku alava mediya bi zîrekbûn û jîrbûn belav
dike werdigre, û rastiya ku zanyar berz dikin di henas de cîgir e, û
dikare tiştê ku ji derveyî gumanbûnê pêkbîne, eger ji henas re zemînek e
sirûştî û hêsan bête peydakirin, ta bibe rêgir li pêş girêdankirina
berketinê bi nediyarkirinan, yê desthilata serkotker xebitî li ser
sepandina wê li ser bijardeya ciwan , ta ku wan têxe di xefka tembelîbûn
û pêşwazkirina ramanên yên xizmeta wê dike û nakeve di karguzariya
mirovê yê berve baştirînê bi hemî raberî û berketiyên xwe diçe, berhinde
yê zanînê û pileyên wê ya xuristî digre, bêhtir dikare wateyên xwesteka
sirûştî têbighe, a tê berzkirin bi seyrana derbasbûnê berve baştirînê, û
malgirtina bedewbûnê bi rêya ramandinê rehetiyek e mezintir li pey
heye,û nêzikbûna ji nû û şoreşê li ser her tiştek î tebitî û asêmayî ewa
bîngeha zayîna ramanên baş û nû ye, û bi rêya hebûn û evînê em xwedê
nas dikin, û em dinasin ku çawa bi erka mirovî rabin, û di zanînê de
armancên bilind pêktên û koçeriya xelkê û dirindeya wan tê jêbirin û
dîtinên wana balatir dibin berve jiyana sozdayî bi hemî xêr, maf û
bedewbûnê ve.
Tiştê herî ku ziyanê dide mêjiya xuristî dema bi
hebûnê dirame ewa tiredînkirina tiştê nû ji ramanan û biçûkirina nirxê
karkeran ji bo tevgera guhertinê li pêş dehfdin.
Û pêvajoya
girêdana xebat bi nirxê ve, beranberî wê ye girêdana di navbera zanista a
ku ranaweste heta sînorek î û rewişta a ku nêriya çavbirçîbûn û
xwedîtinê li cem afrêner kedî û celew dike û bi awayekî xuristî û bi xwe
wî berhelist dike, ta guman neke ku tiştê ew diafirîne nikarbûnek e
wekî wê çênabe.
Û tiştê baştir timî armanckirî ye ji komên yên ji
rêbazbûna lêkolîner ve xizan in, û ev tişt ji lêkolînerê meraqdar
jiyanîbûnê distîne, dema bi tilîlî û çepikan tê xapandin, bê ku li
berçav bigre ku afirandina zanyarî geregiya wê bi bêalîbûn û babetiyê ve
heye ,wî dihêle bighe li tiştê ku ji maf derdikeve, û herwiha destkeftî
bi serdikeve ligel berdewambûna nameya hiş di ronakbûnê de, bê ku xwe
deyne ji mirovên yên ku ti nirxî nadin başiya afrêner û bi nirxê
afirandinê û berdewamiya wê bi derbasbûnê felekan hest nabin .
Û
zanîn bîngeha wê tûxim û giyan e yekgirtî ne ji bo afirandinê, herdû jî
evînê pêktînin di henasê mirovê hişmend de, wisa em dibînin ku evîn ew
xwegêra a ku pêradixîne ji bo afirandina rêxistina nirxên rewiştî bi
giştî, û rola mirovê zanyar ku bibe yek ji berzbûnên şaristaniya gerdûnî
avadanî û giyanî ji bo rizgarbûnê ji perestî, efsanîbûn û bêcaniyê.
Têgihiştina
rewşa mirovî bi pêdivî û sazîbûnên xwe yên civakî, dîrokî û aborî
peywerek e pêşî ye ji hurmetbûna hemî taybetmendiyên mirovî ne û bi
zanînê çêdibe ku hatinrêz bên e çalakirin ne qelskirin û dorpêçkirin bi
rêya zorengên berdewam yên nayên rawestandin an cîgirkirin, û bi rola a
ku li ser milê zanyar, çêdibe ku girtinhevî tenê di çarçova
têkoşînkirina paşdemayîn, sertî û nexweşiyê de be.
Zanyar dibînin
ku yasekirin karekî berketî û xuristî ye ji hebûn , evîn û zanînê re,
berhinde yaseyên xuristî a ku ji pêdiviya pêşîn hatiye wergirtin beşdar
dibin di binyadkirina jiyana bi armanc a ku xelkê dihêle ku heyînê nas
bikin û piştre berketkirina xwedê bi rêya evînê û vekolîna daçûnên wê.
Û
ramanên herî kirdeyî ew ramanên yên ji rewşek e cawîne zayîn dibe, û
kêşeya mezintirîn yên li pêş zanyaran disekine ew biveya a ku gefê li
ser pêşeroja hebûnê dixwe bi sedema cengên yên xwediyên diravê û hatina
diravî saz dikin, û encam bi diyardeyê ve girêdayî ye, û tiştê ku
diqewime di destpêka çêbûna diyardeyekê bi encamê ve guhertinên çêdibin
li ser cîhanê teva û pêşî bi parçeyên wêna destpê dibin, û armanca erênî
a ku bi encamê ve felsefa cudabûnê derdikeve, ew tiştê ku zanyar
hewildidênê taku encamê wê çinî bikin mîna têgehên nû dewsa têgehên
têkdan, dûrkirin, gelemperatî û setemkariya zordar, û alava sincî a
tebitî li ser saxkirina giyanê hezkirinê a ku di berketina baş de
cîgirbûyî ye û ewa raya zanînê di jiyankirina hebûn û avakirina wêne
talankirin û gemarkirina wê , û parastina rêbaza zanyar ew tek hêvî ye
ji bo rizgarkirina destkeftiyên şaristaniyê a ku zanyar mizgînî pê dan
ji kevinê kevin ve.
Û jiyan heye bi rêya berketina mirov jêre û
zanîna wî, û peywendiyê bi a din re ewa destikek e ji têgihiştina
pêwîstiyan bi giştî û qedandina wêna.
Û lêgerîn ji henas re
bi rêya zanîna hebûna dewlemend e a şaxdayî bi bedewbûn , pirsîn û
mijolbûnê ve pêktê, û ewa ji taybetmendiyên zanînê ne a bi rêya wê mirov
encam ji rêyên jiyankirina hebûnê digre, ji ber vê yekê yekem
diyarbûnên mirov bi qonaxa meyînê destpêbûn e an ketina ramanê ji bo
diyarkirina tiştan, û ligel mijolbûnê mirov gîhiştibû diyarbûna êgir û
bi rêya ji xwe pirsînê felsefa xuristî çêbû ,bi nasîna her çar hêmanên
hebûnê ji av,ba,agir û ax ve , û xweda nas kir piştî ku bi hebûnê ve
ramî bi rêya naskirina parçeyên hebûnê ta gîhişt e tek xwedayekî, cîhanê
afirandibû, bi rêya mijolbûnê yê ku rê vekir ji bizaftina tevger û
yekîtiya jîrbûna dîtinî bi a kirdeyî re.
Û zanyar evînê dibînin
rastiya xweda di hebûnê de, û ewa xwestek û dilhilavêtin, û hêvî ye bi
guhertina tiştan ve , û şoreşê li dijî hestbûna bi mirin, reşbînî û
radestbûnê, û afirandina jiyanê her car ji bo naskirina zêde ji
nepeniyên heyînê û nehêneyên wê bi rêya zanînê û xwe bi çekirinê bi
evînê, û ev yeka aloziya a ku ji tevlîhevîbûn û rewrewkan encam dide
qelstir dike, û hezkirin encamekê tîne holê ku mirov rehet e û hebûn jî
rehet e eger armanc wergirtina pileya rabûna lutkeya a ku naqede be û
ewa zanîn e.
zanyar berve xewinê diçin taku pêkbînin , ji ber ku
ewa bîngeh e ji tiştê ku pêdivî çêbibe, û dibînin ku ti rê ji bo jiyanek
e nû nîne ji bilî azadiya xwestin û xewinê ji bo pêşveçûnê, ji ber ku
evîn nirxek î bê sînor e ji hebûnê re tê standin wekî zanînê , û rêjeyî
di hinira a sînordar de ye li cem takekesan in bi gîhiştina rastiya
hebûnî ve, û rastîbûn ewa yek ji mezintirîn çêkirinên mirov yên tewrî
ne, û tişt peyda dibin bi rêya baweriya a ku mirov bi rêya wê nîşan dide
koka yê ku rastiyê dîtiye û pê bawer bû ye, û madem mirov pîvanan
diafirîne û hinekan jê nevêtî dike tê wateyê ku ew dikare çareyan
berdewam bîne ziman ,û pirsînan bi rehetî berde, taku sazbûnek e nû ji
ramanên nû û zanînî piştrast bike, ji ber ku zanyar ji kevin ve
cîgirbûna çi ramanê bê a din nikarîbû piştrast bikra, û ramandin û
afirandin li cem pêxemberek an ramanyarek an feylesofek î ranewestiya, û
hebûn timî perde radike ji ser tiştê veşartî ve bi dîmenek î
pilepilebûyî, zanyar hewil didin berdewam wêna aşkere bikin.
Rewşaniya
a ku gelek têgehên gotûbêjî berhem dabûn, dibû encama hewildana mirov
ji bo rizgarbûnê ji kedxwarî, û mizgîndanê bi rola evînê di berhemdana
têgehên hêza zanyarî a bi armanc ji bo vekolîna navdariyên heyînê ji bo
rabûna bi bermaya şariştaniyên dewlemend ve bi herdû hêzên xwe yên
tûximî û ramanî ve yên li dor wê zanyar dicivin mîna sînacekê li dor
hebûnê, bi rêya rêxistinkirina a ku mirov ji belavbûn û windabûnê
diparêze, û encamgirtin ne ji nivîsandina şîretnameyan li ser depan e bi
qasî ku em bi rêya wê gewrebûna hebûnê dibînin bi herdû şaxên xwe yên
beranberî hevdû : evîn û zanîn ê .
û gelek caran em dibînin
pêkanîna rêgezek e rewiştî an hînkerî dadmendiyê dide tiştê ku em pê
bawer dibin, û pêwîst dîtin û kar hebe, û zanyar kerkerê jiyanê ne bê
dep û xemilandin, ji ber bawer dibin ku ew hinirek e sîndordar in bin
siha civaka a ku bi xwe pêkanînek e bin sihwana hebûnê , û xwestin ew
zanîna
hewildar e berve parastina heyînê a ku divê hemî zanyar ji bo wêna
bikevin pêşbirkê ta ku bihêlin bedew bimîne, û ev pêşbirka dan û
standina xweş berve sivîlbûnê diyar dike û pêkanîna hemî pêdiviyan ji bo
qurbaniyên şer û bobelatan ji bo avakirina bîngehên şaristaniya zanînî
li hemî deverên cîhanê..
û xwesteka zanînî her dimîne bi
berdewamkirin û hewildana zanyaran berve têkoşîna li hember sitemkar û
tundirewan yên wêranî û çavbirçîbûna wan gîhabû her avabûnê, lê çi tişt
ji bermaya bedew ji neviyan re di hebûnê de hiştin ?!
Û hebûn
şopa hewildaran ji bo avakirina wê ezber dike, û hemî bergirê erdê ji
destpêka dîrokê ve mirin ji bo wê biparêzin, ewan yên ragihandibûn
diyardeya zanînî a wateya wê serxwebûn û azadî ye, serxwebûna ramandinê,
taybetmendî û rengê civakî berve pêşveçûn û cudabûnê a ku li ser hemî
komên mirovî tê sepandin, û mercên jiyana rastîn piştrast dike,ji ber ku
pêşdebirin diyardeyek e xuristî ye bi hemî jindaran ve peywendîdar e,
ji derve û naverok de ,di çarçoveya pêvejoyek e giştî geşepêdana
biyolocîk û deronî li xwe digre bi pergalê yekgirtina rewan bi naverokê
re..
û bawerî bi jiyanê nîşana xwe perwerdekirina henas e li ser
nûnertiya yeksanî û jinavbirina têgehên pevçûn û durûtiyê û afirandina
rêgeza jiyana nûjen di bawerkirina evînê mîna ku Zerdeşt li pey ketibû, û
sofîkar Mihyadîn lawê Erebî 1 navdartirîn mizgînvanê bi diyarkirina
bîrdoziya ketîbûnê a tê naskirin bi yekîtiya hebûnê û a dibêje:
Ez bi ola evînê bawer im eger li ku be
gavên wê ewa ol û baweriya min e
û
hemî zanyar bin siha hebûnê pabendî evînê mîna olek e giştî dibin, ew
ola a ku pêdiviyên ramandin û mijolbûnê ji hebûn û zanîna wê kom dike bi
rêya felsefa tevgerê, ji ber ku jîndarê mirovî di nav de berketî rewş û
sazîbûnên civakî dibe, li gor gengeşeya jiyan û zorengê berve baştirînê
, bi rêya pêgirtinê bi rastiya hatinrêzê ji welatê mezin re a tê
diyarkirin bi heyînê, û jêbirina şerodiyên zordariyê.
-----------------------
1-
Mehemed kurê Elî kurê Erebî a Hatimî Etaeî Endelûsî , û navdar e bi
Mihya dîn bin Erebî, yek ji navdartirîn sofîvanan e , û bi Eşêx Elekber
ji aliyê alîgirên xwe ve hatibû naskirin.
Ji ber vê yekê divê
tolhildanîbûn û rewanê tolhildanê bête jêbirin, û bawerî bi zanînê bê
kirin ji ber ku ew dermana ku me ji wêranî, talankirin, û cengên valahî
rizgar dike, yên bi sedema wê gelek qurbaniyên belengaz jiyana xwe ji
dest didin, û bicîkirina têgeha jiyanê û parastina wê ji bo hêza a ku
jiyanê dike piştgir ji bo têkbirina sazîkarên mirinê û tunekirina wan bi
rêya şerê dijî wan bi eynî alavên yên ew bikartînin, yên bi rêyên wê
stonên jiyana şad wêran dikin, û belavkirina azadiyê bi jiyankirina çi
tiştê ku jîndarê mirovî razî dike, bi rêya jinavbirina kedxwariya
saziyên fermandar bi navê ol, berjewendiyên aborî, û parastina pir netew
û pêkhatiyan, ji wan hêzên yên ceng û aloziyan ji dewletan re dişînin
taku destê xwe deynin li ser wan, û xebatê ji bo cîgirkirina nasnama
zanînî a cîgir di naveroka şaristaniya zanînî de li cem gelan bi rêya
çalakirina hinirên wan ji bo karguzariya jiyanê , û qonaxa a ku bi rêya
wêna zanyar mizgîniyê didin ew qonaxa a ku bidawî tîne li vemirandina
hizr ji bo belavkirina zanînê bê malgirtin an cudakirin di navbera
civakê de ji bo dewlemendkirina jiyanê û pirrenga têgehên bala , ev yeka
avakirina bîngehên nasînê diyar dike û pêşeroja hebûnê binav dike.
https://youtu.be/BUpCC64cJnA
Rêber Hebûn